W strukturze administracji wojskowej obszar ten obejmowało swoim zasięgiem Dowództwo Okręgu Korpusu nr IX.
Silni, zwarci, gotowi
Zaostrzające się stosunki polsko-niemieckie miały wpływ na nastroje panujące wśród mieszkańców. Nastąpiła konsolidacja i gotowość do poniesienia ofiar w obronie niepodległości. W sierpniu na terenie południowego Podlasia pozostały Ośrodki Zapasowe: 9 DP w Siedlcach, 18 DP w Białej Podlaskiej i Nowogródzkiej Brygady Kawalerii w Łukowie. Przygotowano sieć lotnisk polowych dla Brygady Bombowej: Franopol i Nosów, koło Białej Podlaskiej, Maryniń koło Radzynia i Marianów koło Łukowa. 31 sierpnia ogłoszona została mobilizacja powszechna. 1 września wybuch wojny dla mieszkańców południowego Podlasia oznajmiło lotnictwo niemieckie, bombardując Białą Podlaską, rejon Podlaskiej Wytwórni Samolotów i Małaszewicze. W następnych dniach Biała Podlaska, Brześć, Łosice, Małaszewicze, Międzyrzec Podlaski i Radzyń Podlaski były kilkakrotnie bombardowane. Oprócz obiektów wojskowych bombardowano bezbronne miasta i wsie, chcąc sparaliżować zaplecze i osłabić ducha walki. Pomimo bombardowań zakończono pomyślnie mobilizację. Pododdziały zmobilizowane dla 39 rezerwowej DP opuściły garnizony i dotarły w miejsce koncentracji na południe od Lublina. Walcząc pod Krasnymstawem, Krasnobrodem – skapitulowały w rejonie Terespola dopiero 27 września.
Kalendarium chaosu
Pierwsze bezpośrednie zagrożenie ze strony niemieckiej powstało 9 września, kiedy została sforsowana linia Bugu w rejonie Broku i na zachodzie linia Wisły w rejonie Góry Kalwarii. Tego dnia Białą Podlaską opuścił batalion marszowy 34 pułku piechoty, zasilając załogę twierdzy Brześć. Zaczęły napływać jednostki armii Modlin, kierując się na południe. 18 września Białą Podlaską zajął oddział rozpoznawczy 20 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej. Po południu niemiecki patrol pancerny wysłany w kierunku Łomaz w drodze powrotnej pod Dubowem został zaatakowany przez pluton żołnierzy polskich. W wyniku źle przeprowadzonej akcji poległo 12 żołnierzy polskich. 21 września jednostki niemieckie zaczęły wycofywać się na linię demarkacyjną. W tym czasie Dywizja Kawalerii „Zaza” podporządkowała się dowódcy SGO „Polesie” generałowi Franciszkowi Kleebergowi. 29 września pododdziały „Polesia” opuściły tereny południowego Podlasia przemieszczając się na północ w kierunku Kocka.
Agresja sowiecka
17 września 1939 roku Armia Czerwona granicę Polski przekroczyły oddziały Sowietów. 22 września jednostki sowieckie przejęły Brześć z rąk niemieckich. Sowieci byli owacyjnie przyjmowani przez miejscowych kolaborantów, wśród których nie brakowało Żydów. Do 28 września wojska radzieckie zajęły teren do linii Sokołów Podlaski-Siedlce-Łuków-Radzyń Podlaski- Parczew. Powoływano komitety rewolucyjne i milicję m.in. w Białej Podlaskiej, Międzyrzecu, Radzyniu i Janowie. Istniały przypadki mordowania żołnierzy Wojska Polskiego – w Wisznicach, Połoskach, Kodeńcu i Jabłoniu. Pierwsza okupacja sowiecka południowego Podlasia trwała do 12 października. W tym czasie wschodni agresorzy zdążyli wywieźć ocalały po bombardowaniach sprzęt Podlaskiej Wytwórni Samolotów i zapasy zboża z elewatora „Vinieta”. Rosjanie wycofując się, zabrali ze sobą aresztowanych przedstawicieli władz samorządowych i państwowych oraz internowanych ofi cerów. Większość nigdy już nie powróciła do swych domów.
Ewelina Burda
na podstawie materiałów Mirosława Barczyńskiego, kierownika Oddziału Martyrologiczno- -Historycznego Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej.
