Święto Żołnierza obchodzono w WP w okresie II Rzeczpospolitej w łączności wojska ze społeczeństwem, chociaż po śmierci Marszałka górę wzięły interesy partyjne i tym dniu po 1935 roku często obchody własne organizowało Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Narodowe. W okresie międzywojennym toczyła się ostra walka o zawładnięcie pamięcią zbiorową społeczeństwa o wielkim zwycięstwie w 1920 roku. Główne nurty polityczne miały własne nazewnictwo i organizowały odrębne uroczystości. Obóz prorządowy 15 sierpnia obchodził „Święto Żołnierza”, ludowcy od 1936 r. święto „Czynu Chłopskiego”, ruch narodowy zaś – uroczystość „Cudu nad Wisłą”.

Administracja państwowa przed Świętem Żołnierza Polskiego 15 VIII 1936 r. przygotowała odpowiednie zarządzenia: W miejscowościach gdzie są garnizony wojskowe będzie zorganizowane przy udziale społeczeństwa Święto Żołnierza tak, aby swoją okazałością zaćmiło imprezy urządzane w tym dniu przez odłamy polityczne t. j . Stronnictwo Narodowe i Stronnictwo Ludowe. Zalecano, żeby w wypadku udziału SN czy SL w obchodach stawiać warunek ich uczestnictwa bez „ podkreślania zorganizowanego oblicza politycznego”. W okresie walki politycznej i pomniejszania roli Wodza Naczelnego w 1920 r. przez opozycję, która organizowała 15 VIII konkurencyjne obchody „Cudu nad Wisłą” i „Święto czynu Chłopskiego” władze wydały pomocne materiały propagandowe dla starostów.

Wzór przemówień podkreślał: Na czele sił naszych stał Józef Piłsudski i chwała mu, że umiał te siły ludowe użyć, że umiał je rzucić w bój tak, jak wymagało zwycięstwo. W tym samym duchu proponowano gotowy wzór rezolucji. Jedna z siedmiu eksponowała rolę Marszałka i chłopów: Pamięci poległych w boju o niepodległość i bezpieczeństwo granic Rzeczpospolitej, wszystkim, którzy w dobie wielkiej próby dziejowej godnie wypełnili swój obowiązek, przede wszystkim zaś pamięci Wielkiego i Zwycięskiego Wodza Józefa Piłsudskiego, który szeregi pracującego ludu polskiego poprowadził do zwycięstwa – składamy wyrazy kornego hołdu, chyląc głowy przed ich dziejową i nigdy nie zapomniana zasługą.

Święto Żołnierza

Uhonorowywano nie tyle instytucje wojskowe, co żołnierza, dla uwypuklenia wysiłku setek tysięcy strzelców, artylerzystów i ułanów; ochotników często idących na front prosto od pługa, z fabryki, ławy szkolnej czy warsztatu rzemieślniczego. Założenia te miały duży walor wychowawczy, eksponujący postawy jednostek, ich ofi arność, odwagę, sukcesy i patriotyzm.

Oficerowie oświatowi i kapelani wygłaszali pogadanki o znaczeniu Bitwy pod Warszawą i roli w niej Naczelnego Wodza. Wiele pułków w tym czasie było na manewrach. Przerywano więc ćwiczenia i w najbliższej świątyni kapelani odprawiali nabożeństwa. Miejscowej ludności rozdawano książki wydane przez wojsko o wojnie 1920 r. W miastach garnizonowych atrakcją były defi – lady wojskowe. Majówkę związaną ze Świętem Żołnierza 15 VIII 1935 r. zorganizowali strzelcy z Drelowa, w rok później – z Wohynia.

Święto „Cudu nad Wisłą” Stronnictwa Narodowego Święto

Żołnierza 15 VIII 1936 r. miało skromny przebieg i było organizowane przede wszystkim w miejscowościach, w których były garnizony wojskowe. Stronnictwo Narodowe wykorzystało liczne zgromadzenia Podlasiaków, związane z odpustami w święto Wniebowzięcia NMP. Do Sanktuarium w Leśnej Podlaskiej przybyło około 9 000 wiernych. SN zorganizowało przy okazji święto „Cudu nad Wisłą”. Z Witulina do Leśnej wyruszyła kolumna 700 narodowców na czele z Leonem Kuczyńskim – prezesem ZP SN i sztandarem. Prezes Zarządu Powiatowego przemawiał z furmanki, mówiąc: do zwycięstwa w 1920 roku przyczynili się przeważnie chłopi prowadzeni wiarą w Boga. Endeckie uroczystości odbyły się jeszcze w Radzyniu i Zbuczynie, gromadząc łącznie ok. 3 000 osób. Z wielkim rozmachem Zarząd Powiatowy SN w Białej Podlaskiej zorganizował obchody „Cudu nad Wisłą” 15 VIII 1937 r. w Kodniu. Święto połączone było z dorocznym odpustem Wniebowzięcia NMP.

Ojcowie Oblaci z wiernym ludem Podlasia i Polesia (ok. 10 tys.) spotkali się nad Bugiem, aby wyrazić dziękczynienie za obronę Polski przed bezbożnym bolszewizmem w 1920 r. i za powrót przed dziesięciu laty z Jasnej Góry obrazu Matki Boskiej Kodeńskiej. Następnie na kodeńskim rynku odbyło się zebranie, na którym przemówienie wygłosił Stanisław Kuczewski – prezes koła SN w Brześciu. Ten zasłużony na Południowym Podlasiu działacz stwierdził, że zwycięstwo w 1920 r. zostało odniesione dzięki Opatrzności Bożej i patriotyzmowi narodu, a nie geniuszowi wojskowemu Naczelnego Wodza Marszałka J. Piłsudskiego. Również w Radzyniu 15 VIII 1937 r. zorganizowano obchody „Cudu nad Wisłą”. Po nabożeństwie 220 pieszych i 50 rowerzystów – członków SN w pochodzie przeszło ul. Piłsudskiego do sali teatralnej, gdzie redaktor Stanisław Czapiewski z Poznania wygłosił okolicznościowe przemówienie.

Święto Czynu Chłopskiego Stronnictwa Ludowego

Stronnictwo Ludowe w rok po zgonie J. Piłsudskiego postanowiło zorganizować w całym kraju w dniu 15 sierpnia obchody rocznicy „Czynu Chłopskiego” z roku 1920. Uroczystości miały stanowić przeciwwagę dla sanacyjnych i endeckich obchodów rocznicy „Cudu nad Wisłą”. Okólnik władz partii podkreślał antysanacyjny charakter święta i stwierdzał, że uroczystości poświęcone są wkładowi chłopów w zwycięstwo nad Rosją oraz poparciu politycznych żądań SL. Obchody zorganizowano w 200 miejscowościach z udziałem około 2 mln chłopów.

Na Południowym Podlasiu odbyło się kilka dużych manifestacji. W Białej Podlaskiej 16 VIII 1936 r. udział wzięło 3000 osób według szacunków SL, natomiast władze obliczały liczbę manifestujących na 1300 osób, tego samego dnia w Międzyrzecu zebrało się 3000 chłopów (wg starosty – 2000 ). W Wisznicach w dniu 15 sierpnia 5000 manifestantów (wg władz tylko 1500) domagało się uwolnienia Wincentego Witosa.

W tym samym dniu członkowie SL wzięli udział w wiecu, który zorganizowało SN w Leśnej Podlaskiej, korzystając z okazji odpustu w Sanktuarium Maryjnym, na który przybyło około 9000 wiernych z Podlasia. W Łomazach z okazji święta „Czynu Chłopskiego” 14 VIII 1936 r. w Domu Ludowym w obecności około 150 osób odbył się okolicznościowy odczyt, po zakończenie zakończeniu którego zebrani wznieśli okrzyk „Niech żyje Witos”. Pod koniec okresu międzywojennego dzień 15 sierpnia był okazją do przekazania wojsku sprzętu i uzbrojenia ufundowanego ze składek społeczeństwa.

Czynnie w tych uroczystościach uczestniczyli rezerwiści, kombatanci: Związek Legionistów i Peowiaków, Związek Strzelecki oraz Przysposobienie Wojskowe. W PRL nie można było fetować zwycięstwa Polaków nad – jak twierdziła propaganda sowiecka – nigdy nie pokonaną Armią Czerwoną. Święto Wojska Polskiego obchodzono 12 października, w rocznicę bitwy pod Lenino. Dopiero w III Rzeczpospolitej, w 1992 roku powrócono do daty 15 sierpnia, kiedy to obchodzi się Święto Wojska Polskiego. Józef Podlaski