Lubelska Regionalna Organizacja Turystyczna w celu promocji unikatowego dziedzictwa architektury województwa lubelskiego utworzyła Szlak Renesansu Lubelskiego, obejmujący ponad 40 zabytkowych obiektów. Trzy z nich znajdują się na obszarze Południowego Podlasia: w Kodniu, Czemiernikach i Radzyniu Podlaskim. Powstał również wspaniały album „Renesans lubelski”, zawierający zdjęcia autorstwa wybitnych fotografów Adama i Marcina Bujaków.

Unikatowy styl architektoniczny

Renesans lubelski to styl architektoniczny typowy dla budowli sakralnych i świeckich z pierwszej połowy XVII wieku na obszarze Lubelszczyzny, inspirowany architekturą włoską i niderlandzką, zbliżony stylistycznie do innych nurtów obecnych w sztuce Europy Środkowej.

Do historii sztuki nurt ten wpisano za sprawą prof. Władysława Tatarkiewicza, który w swoich pracach naukowych zawarł informacje na ten temat. Są to książki: „O pewnej grupie kościołów polskich z początku XVII wieku” z roku 1926 oraz „Typ lubelski i typ kaliski w architekturze XVII wieku” z 1966 r. W wymienionych opracowaniach autor opisał i wyodrębnił budowle stawiane w tej stylistyce.

Bazylika p.w. św. Anny w Kodniu

Kościół parafialny, obecna bazylika, wzniesiony został w latach 1629-1635 z fundacji chorążego wielkiego litewskiego Mikołaja Sapiehy. Głównym architektem świątyni został Tyrolczyk ap Jan Cangerle – cechmistrz muratorów lubelskich. Wśród innych dzieł tego architekta znajdują się m.in. kościół Dominikanów oraz fasada i szczyt Kaplicy Zamkowej w Lublinie. Murowany kościół św. Anny uległ poważnym zniszczeniom podczas najazdów szwedzkich i pożaru w 1680 r., a jego odbudowę sfinansował wojewoda trocki Kazimierz Władysław Sapieha. Wnętrze bazyliki posiada bogate stiukowe sztukaterie, pochodzące z lat 80. XVII w., które zdobią kopułę oraz sklepienia nawy, prezbiterium i kaplic bocznych.

Tworzą one profilowane listwy o kształcie kwadratów, kół, wieloboków, elips i serc wypełnione licznymi motywami rozet lub uskrzydlonymi główkami aniołów. Tuż pod galerią głównej kopuły podziwiać można kartusze ze scenami: Zwiastowania, Narodzenia, Zmartwychwstania i Wniebowstąpienia. W kaplicy północnej możemy podziwiać portret Mikołaja Sapiehy oraz herby Kodnia i Sapiehów. Natomiast w kaplicy południowej – bogate dekoracje zawierające postaci Ewangelistów, zaś między nimi kartusze z uskrzydlonymi główkami aniołów oraz motywy roślinne. Prezbiterium ozdobione jest licznymi stiukami, rozetami oraz medalionami zawierającymi chrystogram IHS, słońce i księżyc. W roku bieżącym prezbiterium kodeńskiej bazyliki poddano gruntownej renowacji przywracając sklepieniu pierwotny wygląd.

Kościół parafialny p.w. św. Stanisława Biskupa Męczennika w Czemiernikach

Powstał na początku XVII w., według projektu Piotra Durie, lubelskiego architekta włoskiego pochodzenia. Fundatorem świątyni był biskup płocki Henryk Firlej, który dokonał jej konsekracji w 1617 r. Jest to budowla jednonawowa o dwóch imponujących wieżach. Przy wejściu bogato zdobiony portal. Sklepienia prezbiterium i kaplic ozdobiono bogatą siatką sztukaterii z gwiazdami, główkami aniołów, rozetami, sercami, wieloliśćmi. Zostały one wykonane w 1614 r. przez Jana Wolff a, co potwierdza kartusz z inicjałami J.W.

Kościół p.w. Św. Trójcy w Radzyniu Podlaskim

To najznamienitsza z pereł Renesansu Lubelskiego na Południowym Podlasiu, łącząca w sobie elementy włoskiego renesansu, manieryzmu i gotyku. Zdaniem wielu badaczy jest jednym z najbardziej reprezentatywnych obiektów tego typu. Świątynię wzniesiono w 1641 r. z fundacji rodziny Mniszchów. Jest to budowla jednonawowa z dwiema kaplicami po bokach, zwieńczona attykami oraz węższym od nawy prezbiterium.

Szczyt fasady nawiązuje do form zastosowanych w Kaplicy Zamkowej w Lublinie. W dekoracji fasady i zakrystii widoczne są pilastry, plecionki, ornamenty okuciowe, hermy (czworokątne słupki) oraz muszlowe nisze. Dekoracje sztukatorskie stanowi tu gęsta sieć stiuków o fantazyjnych kształtach, rozety, dekoracja heraldyczna i główki aniołów. W kaplicy Matki Bożej Różańcowej znajduje się manierystyczny nagrobek Mikołaja i Zofii Mniszchów.

Budowniczym i dekoratorem opisywanego dzieła był wspomniany już Jan Wolff , wybitny architekt pochodzący z Dolnej Saksonii, zamieszkały w Zamościu, pracujący również przy budowie kościoła Brygidek w Lublinie, a także przy przebudowie zamojskiego Ratusza. Warto podkreślić, że we współczesnej Polsce renesans lubelski przedstawiany jest jako charakterystyczny dla naszego regionu nurt w sztuce, stanowiący część dziedzictwa artystycznego nowożytnej Europy.