Kopce pamięci komendanta

Wejście w 1915 r. legionistów I Brygady na teren Południowego Podlasia, było dla umęczonych mieszkańców zapowiedzią rychłej wolności. Gdy tak się stało, wdzięczni Podlasiacy wznieśli liczne pomniki ku czci żołnierzy w szarych mundurach. Jedną z form upamiętnienia było aż 10 kopców. Mniejszych oczywiście, od krakowskiego, do którego powstania mieszkańcy naszego regionu też dorzucili swoją cegiełkę.

Majówka – Podlaski Sowiniec

„Podlaski Sowiniec” wznoszony był przede wszystkim przez mieszkańców wsi Rzewuski Zawady koło Łosic. Według obliczeń Czesława Dylewicza, inicjatora przedsięwzięcia zwieziono, zniesiono i zsypano na kopiec ok 30 tysięcy jednokonnych wozów ziemi. Kopiec miał 22 m średnicy i 13 m wysokości, a na wierzchołek wiodła serpentynowa ścieżka. Warto odnotować, iż aby ułatwić organizację patriotycznych uroczystości, piętnastu gospodarzy ze swych niewielkich swych działek ziemi, położonych w bezpośrednim sąsiedztwie kopca, oddało do rozporządzenia Komitetu Budowy na wieczne czasy 8000 metrów kwadratowych ziemi.

Brzozowica (gm. Kąkolewnica)

Pomysłodawcą budowy kopca i pomnika ku czci Naczelnika na szlaku przemarszu I Brygady Legionów był leśniczy Edward Trzeciak. Miejsce pamięci usytuowane w lesie na skraju wsi przetrwało okupację i okres PRL – u. Płaskorzeźba z głową Marszałka została zdjęta z pomnika i ukryta w 1940 r. Leśniczy Jan Stasiewicz odnalazł ją w latach siedemdziesiątych podczas rozbiórki starej leśniczówki. W maju 1992 roku płaskorzeźba powróciła na pomnik. Kopiec został odrestaurowany staraniem Nadleśnictwa Radzyń Podlaski.

Jabłoń

Na placu po cerkiewnym wystawiono krzyż dębowy, a następnie przystąpiono do usypania pamiątkowego kopca. Młodzież szkolna usypała ze żwiru ścieżkę i porobiła alejki. Harcerki zasadziły kwiaty, które tworzyły napis: J. P. 1935, na bocznych ścianach umieszczono daty: 1914 i 1920. Związek Rezerwistów ufundował mosiężną tabliczkę na krzyż z napisem: W hołdzie Marszałkowi Piłsudskiemu 12 V 1935 Jabłoń.

Kościeniewicze (gm. Piszczac)

Cokół z tablicą w 1930 r. ufundował i umieścił na starym kurhanie dziedzic Ortela Królewskiego – Wojciech Czajkowski. Napis brzmiał: ”Na pamiątkę odzyskania Niepodległości i zwycięstwa nad bolszewikami w 1920 roku”. Tablica, niewygodna dla Rosjan i Niemców, została zdjęta w 1940 r. Po wojnie została prawdopodobnie zniszczona przez komunistów.

Mariampol (gm. Leśna Podlaska)

Kopiec powstał w 1936 r. przed budynkiem ówczesnej szkoły. W okresie PRL-u nie pozwolono na konserwację ziemnego monumentu. Został odtworzony przez mieszkańców po upadku władzy komunistycznej. W trakcie prac odnaleziony został pamiątkowy list, zakopany przez mieszkańców w 1936 r., w którym czytamy m.in.: „Kopiec ten będący wyrazem czynu i woli obywateli gminy Witulin dajemy potomności i nakładamy obowiązek opieki nad tym śladem czynu Marszałka”.

Neple (gm. Terespol)

Kopiec usypali mieszkańcy naprzeciwko kościoła inicjatywy nauczyciela Antoniego Mikuły. Podczas okupacji ks. F. Zapadko ustawił na nim krzyż chroniąc go w ten sposób od zniszczenia. Po wojnie kolejny krzyż ustawił ks. Z. Oziembło w 1957 r. Ostatnia restauracja odbyła się w latach 1997 – 98. Kopczyk został zwieńczony dużym krzyżem, a na tablicy umieszczono napis: „Na pamiątkę pobytu Wojska Polskiego z marszałkiem Józefem Piłsudskim w roku 1920”.

Olszanki (gm. Kodeń)

Kopczyk usypano na trasie przemarszu Legionów w 1915 r. Obecnie w tym miejscu pozostał duży kamień bez inskrypcji. Na szczęście zachowało się zdjęcie z okresu międzywojennego i można będzie ziemny pomnik zrekonstruować.

Pratulin (gm. Rokitno)

Niewielki kopiec na mogile usypali parafianie na cmentarz przykościelnym. Na środku umieszczono krzyż z napisem: „Bohaterom poległym za ojczyznę w r. 1920 – Rodacy, 4. IV. 1925 roku”. Po upadku PRL- -u mogiłę odrestaurowano, instalując nowy krzyż z tablicą o treści: ”Tu spoczywa 20 nieznanych bohaterów poległych za Polskę w 1920 roku”.

Wólka Zabłocka (gm. Tuczna)

Kopiec wzniesiono – jak inne – po śmierci Józefa Piłsudskiego. O tej patriotycznej inicjatywie nie udało się, pomimo kwerendy archiwalnej, znaleźć choćby najmniejszej wzmianki.

Żakowola Radzyńska (gm. Kąkolewnica)

Kopiec został zniszczony przez Niemców w 1940 r. Społeczność gminy Kąkolewnica odbudowała tę patriotyczną pamiątkę.