Dopiero po roku 1989, gdy odzyskaliśmy suwerenność polityczną, możliwym stał się dostęp do pełni informacji z okresu, gdy istniała w naszym kraju w pełni wykształcona demokracja: do czasów II Rzeczpospolitej. Do dzisiaj pojmujemy jednak historię nie tyle przez pryzmat poglądów politycznych, a poprzez postacie – symbole tamtego okresu. Józef Piłsudski, pierwszy marszałek, naczelnik państwa, to również twórca Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR). Jego czołowym antagonistą w tym okresie był lider prawicy narodowej Roman Dmowski, dzięki któremu powstały ZLN (Związek Ludowo Narodowy), Stronnictwo Narodowe i OWP (Obóz Wielkiej Polski).

Znani są również politycy ludowi początkowo należący do PSL Piast (partia ludowa o charakterze narodowym) a później do zjednoczonej partii ludowej SL (Stronnictwo Ludowe): Wincenty Witos i Maciej Rataj. Na tych postaciach nasza wiedza się kończy. Niektórzy są w stanie wymienić ponadto Władysława Grabskiego, który bardziej znany jest jako człowieka od reformy walutowej niż jako współpracownik Romana Dmowskiego. Eugeniusza, Kwiatkowskiego ponadto kojarzy się podobnie: jako twórcę gdyńskiego miasta i portu, a nie jako polityka związanego z Piłsudskim. Liderów niektórych partii praktycznie nie znamy, choć wtedy byli to ludzie decydujący o losach państwa. Można wymienić przykładowo takich polityków jak Wojciech Trąpczyński (narodowiec), Walery Sławek (piłsudczyk, Stanisław Dubois (Polska Partia Socjalistyczna).

Partie polityczne

Charakterystyczną cechą partii politycznych przed wojną była ich „regionalność”, to znaczy każda z partii miała obszary, na których jej wpływy były bardzo duże, na innych zaś – nie posiadała ich wcale. Poznańskie było bastionem narodowców, Górny Śląsk – chadecji, dawna Galicja (Małopolska i Podkarpacie) – ludowców, okolice Łodzi – socjalistów, a Zagłębie (okolice Sosnowca) – komunistów. Należy też pamiętać, że Polska była wtedy państwem o dużym odsetku mniejszości narodowych, a każda z tych grup posiadała swoje partie: od prawicy do lewicy. Miernikiem wpływów partii były – tak jak i obecnie – wybory. Na podstawie ich opublikowanych wyników możemy stwierdzić jak silne były partie i jak kształtowały się ich wpływy.

Podlasie przed wojną

Miasta jak i osady charakteryzowały się dużym odsetkiem ludności żydowskiej, która głosowała na własne partie. To w naszym regionie działali tak znani później politycy Izraela, jak urodzony w Białej Podlaskiej Apolinary Hartglas, ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej, poseł do Sejmu RP, a później wysoki urzędnik izraelskiego ministerstwa spraw wewnętrznych, który w swoich wspomnieniach p.t. „Na pograniczu dwóch światów” napisał: „Kochałem jednocześnie oba narody i odnosiłem się krytycznie i z gniewem do obu: jako Żyd – nie mogłem zapomnieć krzywd, jakich doznał mój naród w Polsce (ja osobiście ich nie doznałem), a jako zasymilowany z polskością – musiałem podzielać wiele żalów do Żydów, jakie żywią najlepsi nawet Polacy” czy Menachem Begin, w 1938 r. przywódca młodzieżowego ruchu narodowo-radykalnego Bejtar, a w l. 1977 – 1983 pierwszy prawicowy szef rządu izraelskiego w historii tego państwa i laureat pokojowej nagrody Nobla. Bardzo silne wpływy wśród ludności zamieszkałej nad Bugiem miały partie ukraińskie. W 1922 roku posłem do Sejmu RP został Stepan Makiwka (Stefan Makówka) z Kodeńca.

Jak głosowali nasi dziadowie?

Najsilniejszym ugrupowaniem politycznym na Podlasiu był ruch narodowy, potocznie zwany endecją. Zwolennicy tego ruchu utworzyli początkowa partię nazwaną Związkiem Ludowo- -Narodowym, przekształcony później w Stronnictwo Narodowe. Ugrupowanie to wygrywało wszystkie wybory. Jedynym posłem w naszym regionie, który sprawował mandat przez wszystkie kadencje (1919 – 1935) był przedstawiciel tego ruchu – Seweryn Światopek Czetwertyński. Wpływy narodowców były bardzo duże. W gminach: Huszcza i Tarków uzyskali oni w 1922 r. ponad 90% głosów, w bardzo wielu zaś wyniki te oscylowały w granicach 50 – 70%. Wyjątkiem były miasta, ale i w nich Stronnictwo Narodowe uzyskiwało poparcie rzędu 40 – 50%. Wysokie wpływy tego obozu politycznego wynikały z pomocy unitom w czasie ich prześladowań. Istniała też teza, że głosy na ten obóz oddawała zazwyczaj drobna szlachta np. z. Huszczy, Tucznej czy zaścianków koło Radzynia i Międzyrzeca. Podlasie w II Rzeczpospolitej było – podobnie jak poznańskie – jednym z bastionów Narodowej Demokracji. Posłem z tego regionu był znany później z moskiewskiego „procesu szesnastu” Zbigniew Stypułkowski, ówcześnie najmłodszy deputowany polskiego Sejmu.

Ruch ludowy miał zdecydowanie mniejsze wpływy. W większości gmin jego poparcie rzadko przekraczało 20%, jedynie w okolicach Międzyrzeca (gminy Tłuściec, Zahajki, Żerocin) osiągało 60%. Trzecim ugrupowaniem, posiadającym wpływy na Podlasiu, była Polska Partia Socjalistyczna (PPS). Jej wpływy w poszczególnych gminach sięgały 20%. Swoje poparcie uzyskiwała ona dzięki robotnikom w miastach, ale i robotnikom rolnym (niegdyś określanych mianem „dworusów”). Kolejną siłą, która pojawiła się na Podlasiu po zamachu majowym, był Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR). Ugrupowanie to osiągało poparcie w granicach 20 – 30%. Głosy uzyskiwał BBWR dzięki działaczom, którzy przeszli z PSL Wyzwolenie i PPS, a także dlatego, że do tej partii „władzy” przystąpili urzędnicy państwowi, którzy dawniej głosowali na endecję. Dużą rolę na naszym terenie odgrywały partie mniejszości narodowych. Ich połączenie w 1922 w Blok Mniejszości Narodowych dało efekt w postaci wprowadzenia do Sejmu RP Stepana Makiwki. Niewielkie znaczenia na Podlasiu miała natomiast chrześcijańska demokracja. Jej wpływy ograniczały się głównie do Białej Podlaskiej.

Komunizm na Podlasiu – w związku z krótkotrwałą okupacją sowiecką w sierpniu 1920 roku i zachowaniem się sołdatów bolszewickich – miał znaczenie marginalne. Podlasie przed wojną było zatem bastionem prawicy narodowej i obozu piłsudczykowskiego. Na marginesie: pozdrowienie „czołem” często występujące również obecnie to – według przedwojennej instrukcji – pozdrowienie endeckie, a używany powszechnie jeszcze nie tak dawno tzw. „beret z antenką” – to element stroju tej organizacji.