Na mocy paktu Ribbentrop – Mołotow, zawartego ledwie tydzień wcześniej, 23 sierpnia, Polska miała zostać podzielona po raz czwarty w swej historii, tym razem między III Rzeszę a Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. W przededniu II wojny światowej Południowe Podlasie – jako obszar leżący w centrum II Rzeczpospolitej – nie odgrywało w planach polskiego dowództwa większego znaczenia, a wszystkie wielkie jednostki podległe brzeskiemu Dowództwu Okręgu Korpusu miały być użyte na zachodzie kraju. Zgodnie z zarządzoną 23 marca 1939 r. przez marszałka Edwarda Rydza – Śmigłego niejawną mobilizacją 20 Dywizja Piechoty i Nowogródzka Brygada Kawalerii zostały przydzielone do Armii “Modlin”, 30 Dywizja Piechoty do Armii “Łódź”, 9 Dywizja Piechoty do Armii “Pomorze”. W chwili ogłoszenia mobilizacji powszechnej 31 sierpnia na terenie Południowego Podlasia pozostały jedynie Ośrodki Zapasowe tych jednostek: 9 Dywizji Piechoty w Siedlcach, 18 Dywizji Piechoty w Białej Podlaskiej i Nowogródzkiej Brygady Kawalerii w Łukowie. Przygotowano również sieć lotnisk polowych dla Brygady Bombowej (Franopol i Nosów k. Białej Podlaskiej, Marynin k. Radzynia i Marianów k. Łukowa).
Zajęcie Południowego Podlasia
1 września wybuch wojny mieszkańcom Południowego Podlasia „oznajmiło” o świcie lotnictwo niemieckie, bombardujące rejon Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej, bazę lotniczą w Małaszewiczach i Twierdzę Brzeską. W następnych dniach podlaskie miasta były kilkakrotnie obrzucane bombami. Bezpośrednie zagrożenie naszego regionu powstało 9 września, kiedy została sforsowana przez Niemców linia Bugu w rejonie Broku oraz linia Wisły w rejonie Góry Kalwarii. 18 września 1939 roku w Białej Podlaskiej pojawił się zwiad bojowy z oddziału rozpoznawczego niemieckiej 20 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej, ale już 21 września jednostki niemieckie zaczęły wycofywać się na linię demarkacyjną ustaloną w pakcie Ribbentrop – Mołotow, przewidującym m.in. rozbiór Rzeczpospolitej Polskiej.
20 dni I okupacji sowieckiej
17 września Armia Czerwona przekroczyła granicę polską, atakując oddziały Wojska Polskiego. 22 września jednostki sowieckie przejęły Brześć z rąk niemieckich, a 8 Dywizja Strzelców zajęła Białą Podlaską. Komenda miasta mieściła się w budynku przy Placu Wolności 24. Sowieci byli owacyjne przyjmowani przez miejscowych kolaborantów. W Białej Podlaskiej na ulicy Brzeskiej (w rejonie Mleczarni) przygotowano bramę triumfalną, z transparentem powitalnym. Jednostki sowieckie do 28 września zajęły teren do linii Sokołów Podlaski – Siedlce – Łuków – Radzyń Podlaski – Parczew. Komitety rewolucyjne i czerwona milicja powstały nie tylko w miastach: Białej Podlaskiej, Międzyrzecu , Radzyniu, Janowie, ale i w wielu innych miejscowościach. Miały miejsce przypadki mordowania żołnierzy Wojska Polskiego (Wisznice, Porosiuki, Połoski, Kodeniec, Jabłoń).
Powrót Niemców
28 września nastąpiła zmiana stref wpływów. Sowieci mieli wycofać się na linię Bugu. Pierwsza okupacja sowiecka ziem Południowego Podlasia trwała do 12 października 1939 roku. W tym czasie Rosjanie zdążyli wywieźć cały sprzęt Podlaskiej Wytwórni Samolotów z Białej Podlaskiej oraz zapasy wojenne zboża z elewatora “Vinieta”. Ludność Podlasia poniosła również straty fizyczne. Sowieci wycofując się zabrali ze sobą uprzednio aresztowanych przedstawicieli polskich władz samorządowych i państwowych oraz internowanych ofi cerów – większość z nich nigdy nie wróciła do domów. 11 października 1939 roku do Białej Podlaskiej ponownie wkroczyły pododdziały piechoty niemieckiej. Na Południowe Podlasie sowieci weszli ponownie w lipcu 1944 roku – i pozostali w Polsce prawie 50 lat.
Fotografie ze zbiorów Muzeum Południowego Podlasia
