Cudze chwalicie swego nie znacie. To polskie przysłowie oddaje dosyć dobrze nasz stan świadomości. Znamy tych mieszkańcach naszego regionu, którzy wyjechali i odnieśli sukces. Dla Białej jest to Józef Ignacy Kraszewski Bogusław Kaczyński czy Roman Kłosowski, Dla Radzynia – Zenon Przesmycki „Miriam” czy Karol Lipiński. Międzyrzec dumny jest z Mieczysława Kalenika, Andrzeja Kopiczyńskiego, Janów Podlaski – z biskupa Naruszewicza… Jest jednak   druga strona medalu: czasami znamy osoby, lecz nie kojarzymy ich z Podlasiem lub – co częstsze – nic o wielu naszych wybitnych krajanach nie wiemy. Takim człowiekiem jest pochodzący z Wisek Edmund Chojecki, znany we Francji pod nazwiskiem Charles Edmond.

Człowiek – instytucja

Był to jeden z najbardziej wpływowych Polaków w XIX wieku. Emanuel Desurvire opublikował trzy tomy biografii Chojeckiego vel Edmonda (łącznie ponad 1100 stron), dwa tomy listów i drobnych utworów. Stworzono poświęconą Chojeckiemu stronę komputerową, na której zawarte są w trzech językach: francuskim, polskim i angielskim – poza podstawowymi informacjami na temat jego życia – skany wszystkich publikacji Edmunda Chojeckiego. To – jak twierdzą sami Francuzi – i tak mało, ze względu na spuściznę, którą po sobie pozostawił: oryginalną i translatorską; to on jako pierwszy przetłumaczył m.in. z oryginału francuskiego utwór Jana Potockiego „Rękopis znaleziony w Saragossie”. 

Emmanuel Derurvire określił Chojeckiego vel Edmonda lapidarnie: „Charles Edmond Chojecki. Patriota polski, podróżnik, żołnierz, poeta, dramaturg, powieściopisarz, dziennikarz, bibliotekarz… „Te trzy kropki świadczą, że można by było dołożyć wiele innych przymiotów lub zajęć, którymi się parał, np. polityk, wydawca, ekonomista, ideolog i wiele, wiele innych. Był człowiekiem – instytucją, jakich nawet w  tamtych  czasach trudno było znaleźć. Co ciekawe, jako emigrant zrobił we Francji zawrotną karierę. 

22 lata w Polsce, 55 – we Francji

Edmund Chojecki urodził się w podlaskich Wiskach 15 października 1822 r. Bardzo niewiele wiemy o jego dzieciństwie. W wieku 20 lat przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako sekretarz Dyrekcji Warszawskich Teatrów i pisywał do warszawskich czasopism:„Przeglądu Warszawskiego” i „Biblioteki Warszawskiej”. Zaprzyjaźnił się w tym czasie z Norwidem. W 1844 roku wyjechał do Paryża, gdzie pozostał do końca życia. W 1848 r. związał się z modnym ówcześnie panslawizmem, czego owocem tego była jego napisana w języku polskim publikacja „Czechja i Czechowie”, która wskazywała, że Czechy są krajem czysto słowiańskim, nie zaś – germańskim. Jednak uczynienie z panslawizmu narzędzia polityki rosyjskiej zmieniła zapatrywania Chojeckiego. Stolica Francjibyła centrum ówczesnego świata, a dla Polaków stolicą emigracji. Tam mieścił się ośrodek władzy emigracyjnej – Hotel Lambert, tam tworzyli Norwid, Chopin czy Mickiewicz, w którego „Trybunie Ludu” Chojecki publikował. W Paryżu poznał pisarkę George Sand i socjalistę Proudhona, zwanego ojcem anarchizmu. Ta ostatnia znajomość zapewniła Chojeckiemu poczesne miejsce w PRL, ale dla niego samego zakończyła się niezbyt dobrze: na prośbę ambasady rosyjskiej został pozbawiony pracy i wydalony z Francji.

Żołnierz i podróżnik

Wjechał do Egiptu. Po wybuchu wojny krymskiej w 1853 r. pomiędzy Rosją a Turcją wraz z sojusznikami Francją,  Wielką Brytania i Królestwem Sardynii, zaciągnął się do armii tureckiej, gdzie dosłużył się stopnia podpułkownika. Tam poznał Napoleona Józefa Bonaparte, wnuka Napoleona i brata stryjecznego Napoleona III ówcześnie rządzącego we Francji. Dzięki jego protekcji Edmund Chojecki mógł powrócić do Francji i zająć się pisarstwem. Zerwał współpracę Proudhonem i socjalistami ze względu na ich negatywne podejście do niepodległości Polski. Pracował też jako naczelny bibliotekarz Biblioteki Senatu. Odbył – jako najprawdopodobniej pierwszy Polak – z Napoleonem Ludwikiem podróż do Islandii, z której pozostawił pamiętnik. Turcy nie zapomnieli o jego służbie w ich armii, cieszył się ich ogromnym zaufaniem. Wicekról Egiptu Ismael Pasza mianował Chojeckiego odpowiedzialnym za listę gości delegacji francuskiej na otwarcie Kanału Sueskiego.

Dorobek

Edmund Chojecki napisał 15 powieści i 10 sztuk dla teatrów Odeon i Komedii Francuskiej, opublikował niezliczoną liczbę tekstów dziennikarskich. Założył gazetę „Le Temps” (Czas), pierwowzór i prekursora gazety „Le Monde”. Zmarł we Francji 1 grudnia 1899 r. Nad grobem 77-latka Jules Claretie powiedział „był wzniosłej duszy, prawym człowiekiem, który pozostając synem swojej ukochanej Polski, był wspaniałym Francuzem, oddanym całym sercem i duszą ojczyźnie, która go zaadoptowała, której poświęcił życie i dla której przelewał krew”.